Macar asıllı Yahudi bir fizikçi olan Paul Nemenyi ile Polonya asıllı bir Yahudi olan Regina Wender arasında 1942'de bir aşk-ı memnû yaşanır ve bunun meyvesi olarak 9 Mart 1943'te, Illionis'te Robert James Fischer dünyâya gelir.

Doğum sertifikasında babası olarak annesinin yasal kocası olan Hans-Gerhardt Fischer'in adı geçer; Regina ile Moskova'da 1933'te evlenmişlerdir. Bu kadar karmaşa yetmiyormuş gibi, Robert James Fischer daha 2 yaşında iken, annesiyle babası boşanır!

1949 Mayısı'nda, 6 yaşında iken, kızkardeşinin Brooklyn'deki dâirelerinin altındaki bir şekerciden alıp da getirdiği satranç setine takılarak kendi kendine oynamaya başlar. Bir ay sonra da ilk satranç kitabıyla karşılaşır. Gene bir sene kadar kendi kendine satranç oynamaya devam eder. Yedisine geldiğinde Brooklyn Satranç Kulübü'ne girer ve ilk derslerini hocası Carmine Nigro'dan alır.

Robert James Fischer 12 yaşından itibâren turnuvalara katılmaya başlar. 1957'de, yâni henüz 14 yaşındayken ABG Büyükler Şampiyonu olur. 1958'de ise, Gelmiş Geçmiş En Genç Büyük Üstâd unvanını kazanır. 1957 ilâ 1966 arasında sekiz kere ABG Satranç Şampiyonu olarak rekor kırar.

1959'da Bled, Zagreb, Belgrad Aday maçlarıyla dünyâ şampiyonu unvanını kovalamaya başlayan Fischer'e bu dönemde, ismi Robert'in kısaltması olan Bobby lâkabı takılır ve döneminin satranççıları için bir kâbus hâline gelir (yaşla ilgili rekorları sonradan kırılır ama bu noktada şimdiki bilgisayar ve database'lerle çalışma imkânının ortaya çıkmasını göz ardı etmemek icap eder).

Bobby, bu zamandan satranç kariyerinin sonuna kadar pratik olarak yalnız çalışır; günlerini, haftalarını ufacık bir odada hayâlî olarak kendi kendine satranç egzersizleri yaparak geçirir. Yakın arkadaşı da, dostu da yoktur. 50'li yılların sonları ve 60'lı yılların başlarında, dünya satrancının patronu o zamanki adıyla SSCB'dir. Bobby 1970 yılına kadar dünya şampiyonu unvanını kovalamasına rağmen, Sovyet ekolünün teknik üstünlüğü ve derin çalışma laboratuarları karşısında tek başına etkili olamaz. O tarihte Palma de Mallorca İnterzonali'ne katılabilen Bobby, 23 turluk maratonu 18.5 puanla en yakın rakiplerinin tam 3.5 puan önünde kazanır. Devamında 1971'de, dünyânın en güçlü büyük üstadlarından Taymanov'u ve Larsen'i 6/0'lık şoke edici sonuçlarla yener.

Aynı senede, Sovyetler'in iki numaralı ismi Petrosyan'ı 6.5/2.5 gibi farklı bir skorla devirip, yine Sovyet Büyük Üstâd Boris Spassky ile unvan maçı yapmaya hak kazanır. 1972'deki bu meşhur maçı bütün dünyâ nefesini tutarak takip eder. Mes'ele sâdece dünya çapında bir satranç müsabakası olmaktan çıkmış, dönemin iki büyük süper gücü arasındaki hesaplaşmanın, yâni Soğuk Savaş'ın satranç tahtasına yansıması olmuştur. Bugün Türkiye'de 1965'ten önce doğan ve evinde radyo olan hemen herkes, o zamanki mücadeleyi hatırlayacaktır; akşamları yayınlanan ve "ajans" denilen haber saatlerinde o gün oynanan partinin sonucu verilir, kısa bir yorumu yapılır ve mücadelenin kaç kaç devam ettiği belirtilirdi. Hepimiz satranççı kesilmiştik ve tabii ki dostumuz müttefikimiz ABG'nin adamını tutardık. Hâlbuki o, onların adamı olmamıştır ve olmayacaktır. Bobby 21 partilik tarihî maçı 12.5/8.5'luk skorla kazanır ve yeni dünyâ şampiyonu olur.

Bundan sonra 1992'ye kadar hiç bir ciddi turnuva veya maç oynamaz.1975'te de unvanını Karpov'a karşı korumaz, korumayınca da kaybeder.

Bobby'le birlikte bütün dünyâda satranca olan ilgi olağanüstü derecede artar, mâlzeme ve kitap satışları patlar. Bobby'nin 1972 sonundaki 2785 elo rekoru da (satranca özgü bir rating sistemi) ancak Kasparov tarafından 1989-1990'da 2800'le kırılabilir.

Uzun yıllar boyunca ortadan kaybolur, tâ ki 1992'ye kadar! O tarihte iç hârp sebebiyle Sırbistan ve Karadağ'a müeyyideler uygulayan ABG'yi ve Birleşmiş Milletler'i tanımayıp, Sırbistan'daki Sveti Stefan adasında Spaski'yle gayriresmî rövanş maçı yapan Bobby'nin arası ülkesiyle daha da açılır. Üstelik maçı da 17.5/12.5 kazanır. Satranç adına pek de önemli olmayan bu maçta, Bobby'nin oyun sonu tekniği ve pratiğinin paslandığı ve oynasa da satrancın zirvesi için tehdit oluşturamayacağı ortaya çıkar.

Bobby bir daha asla ABG'ye geri dönmez. Yugoslavya, Macaristan, Japonya ve ABG'ye rağmen, kendisine oturma izni veren tek ülke olan İzlanda'da kalır, oranın vatandaşı olur, tâ vefatına kadar.

Anti-Siyonist, anti-Amerikan politik fikirleri ve sonradan oluşan ABG muhalifliği hep kendi hayat tecrübelerinden ortaya çıkmıştır. Kanun kaçağı yılları içerisinde Fischer, büyük suçuna bir başka büyük suçu da eklemeyi başarır. İkinci büyük suç, resmî kanuna aykırı bir suç değil; bu suç 11 Eylül saldırıları ve Yahudiler hakkında ileri-geri sarf ettiği birtakım sözler, değerlendirmelerdir: 11 Eylül 2001 günü Filipinler'de yayın yapan bir radyoya saldırıları yorumlarken şöyle der: "Ne kadar güzel haber bu. Ben bu saldırıyı alkışlıyorum. Amerika ve İsrail yıllardır Filistinlileri öldürüyorlar, soyuyorlar; ama bunlar kimsenin umurunda değil. Şimdi iş tersine tepiyor. Amerika yeryüzünden silinmeli".

Kendisini diğer bütün Büyük Üstâdlar'dan ayıran bir özelliği vardır: Asla tüccar-şampiyon olmaz ve çok kazandığı paraya pula tamah etmez. Nasıl olsa edecekler çıkacaktır.

Ömrünün son senelerinde böbrek yetmezliğine yakalanır. Reykjavik'deki hastânede yedi hafta yatırılır ama durumu kötüye gider.

Batı Tıbbı'nı reddeder, böbrek taşının ameliyatla alınmasını da ve böbrek yetmezliğine girer.

En yakın, hâttâ tek arkadaşı Garðar Sverrisson ve onun karısı Kristín Þórarinsdóttir ölünceye kadar kendisine bakarlar; bilhassa Garðar'ın iki çocuğundan erkek olanı ile çok samimi olur. Diyalize, ağrı kesicilere ve sun'î olarak hayatı uzatmaya muhaliftir. Tam da karısı Miyoko Watai Noel'i kutlamak için Japonya'dan gelmiş ve 10 Ocak 2008'de dönmüştür ki, ecel gelir.

Yâni, karısı da yanında değildir terk-i âlem eylerken; 64 yaşında 17 Ocak 2008'de Reykjavik'deki evinde son sözlerini fısıldar başucundaki dostuna: "Hiçbir şey ağrıyı bir insanın dokunuşundan daha fazla hafifletmiyor".

Hülâsası, bütün zamanların en büyük satranç oyuncularından Robert James (Bobby) Fischer 17 Ocak 2008'de hayat oyununda mat olur. Cenazesi, Reykjavik'e 60 kilometre mesafedeki mütevâzı Laugardælir Katolik Kilisesi'nin mezarlığında 21 Ocak öğle saatlerinde defnedilir. Vasiyeti icabı, Garðar ın âilesi ve karısı Miyoko Watai hâricinde hiç kimse bulunmaz.

28 Ocak 2008'deki haber "portallarına" dul karısıyla kuzenleri arasında 1 milyon Sterlinlik mirasının paylaşımı için kavga çıktığı düşer!

C'est la vie.

Herhâlde güneşin battığı yerden acı acı gülümsemektedir.

*

İlk olarak 1961'de Yahudi ırkçılığı ve Amerikan düşmanlığıyla dolu beyanlarda bulunmaya başlayan, Siyonizm'den nefret eden ve hayatı boyunca da bu yolda devam eden bu adamın gitmediği yer, gezmediği yöre yoktur desek yalan sayılmaz: Filipinler, Japonya, Avrupa'da epey ülke.

Aramaktadır kendisini, hakikati ve anlamı!

Pek çok teşhis konur kendisine gıyabında: Şizoid, paranoid psikotik, şizofren, Asperger sendromlu vs.

Çocukluğu, travmaları, dehası, bir türlü bulamadığı âidiyeti ve sevmediği beşeriyeti ile bir fenomen adam daha göçüp gider bu âlemden; birçok iz ve eser bırakarak: Satranç, tamahkârlıktan nefret ve arayışların adamı olmak.

Bermutat, eski rakipleri ve muhalifleri arkasından methiyeler yağdırmaktalar şimdilerde.

Bobby, Allah'ın rahmeti üzerine olsun.

   Seni seviyorum ve Ontogenetik Psişe'de herkes kardeş, biliyorum.

      Bol şah matlar sana.

         Belki pederle de tanışıp tavla atarsınız, seveceksin.

Mehmet Kerem Doksat - İstinye - 03 Şubat 2008 Pazar