Obsesyonlar (takıntılar): Kişinin aklına istemeden gelen düşünceler, hayâller veya dürtülerdir. Kişi bunların saçma olduğunu bilir, ama kafasından uzaklaştıramaz. Çocuklar bâzen bu takıntıların saçma olduğuna dâir ayrımı gerçekleştiremeyebilirler. Bu takıntılar gün içinde bir saatten fazla zaman alır. Kişinin soysal, akademik ve meslekî uyumunu bozar.

Obsesyonlar en sık şu şeerde görülür:

Dinî obsesyonlar: Bir yere bakınca, bir hareketi yapınca, bir yerden geçince Allah'a küfür ediyormuş gibi düşünme, Allah'a şart koşuyor gibi olma şeklinde ortaya çıkar.

Mikrop kapma ve hastalanma obsesyonları: Kapalı yerlerdeyken veya hasta birisinden enfeksiyon kapacağına dâir aşırı kaygı duyma, halka açık yerlerdeki koltuklara oturamama, kapı kulplarına veya musluklara dokunamama, kendi evinin dışındaki tuvaletleri kullanamama şeklinde ortaya çıkar.

Cinsel obsesyonlar: Kafasından uygun olmayan kişilerle cinsel ilişki yaşadığına/yaşayacağına dâir senaryolar geçmesi, bunları düşünmekten ötürü aşırı suçluluk duyma, sosyal ilişkilerin bu nedenle bozulması şeklinde ortaya çıkar.

Zarar verme obsesyonları: Elinde olmadan sevdiği birisine zarar verme kaygıları, elindeki bıçağı birisine saplayacağına dâir endişe duyma veya başka şeerde zarar verme korkusu şeklinde ortaya çıkar.

Simetri obsesyonları: Evde veya ofisinde eşyaları belli bir düzen içinde durmazsa kendisinin veya sevdiklerinin başına olumsuz bir şey gelme endişesi duyar.

Kompulsiyonlar: Obsesyonları etkisiz hale getirmek için, kişinin kendini yapmaktan alıkoyamadığı zorlantılı davranışlardır. Kişi, bu hareketlerin saçma olduğunu bilir. Ancak bunları gerçekleştirmediği takdirde aşırı sıkıntı ve gerginlik yaşar. Çocuklar, bâzen bu hareketlerin saçma olduğunu düşünemeyebilirler.

Kompulsiyonlar en sık şu şeerde görülür:

El yıkama kompulsiyonları: Kişi ellerinin yeteri kadar temizlenmediğini düşünerek, tekrar tekrar sabunlar. Bazı vak'alarda bir el yıkamada bir kalıp sabun biter. Banyo yaparken kişinin saatlerce banyodan çıkamadığı olur. Bu vak'alarda kişinin ellerinde veya vücudunda deterjanla ilişkili olarak cildiye rahatsızlıkları ortaya çıkabilir. Eller tipik olarak deterjan hasarı nedeniyle bembeyazdır, kurumuş ve çatlamıştır.

Tekrarlama kompulsiyonları: Kişi bâzı hareketleri tekrar tekrar yapar. Örneğin, kapıyı açma kapama, koltuğa oturup kalkma, yürürken geri gidip bastığı yere tekrar tekrar basma, söylediği sözcükleri tekrarlama, baktığı yere tekrar bakma, etrafına bakarken geometrik cisimlere benzettiği şeere tekrar tekrar bakma gibi klinik belirtilerle ortaya çıkar.

Dokunma kompulsiyonları: Kişi deydiği yere tekrar tekrar dokunur. Örneğin masaya, koltuğa, kapıya, sıraya tekrar tekrar dokunmak gibi belirtilerle ortaya çıkar. Bu dokunmalara bâzen ardışık şekilde koklama hareketleri eşlik edebilir.Kontrol etme kompulsiyonları: Kişi evden veya işyerinden çıkarken kapıları, muslukları, ocağı, pencereleri, prizleri tekrar tekrar kontrol eder. Ağır vak'alarda kişi evden çıktıktan sonra emin olmayarak geri döner ve kontrolünü birkaç kez daha tekrarlar.

Sıralama ve simetri kompulsiyonları: Kişi özel eşyalarını veya gereçlerini kendine göre mutlak bir düzen içerisinde tutar. Aksi olursa gerginlik yaşar. Duvarda duran eğri bir tabloyu veya masada yamuk duran bir tablayı mutlaka düzeltme ihtiyacı yaşar.

Sayma kompulsiyonları: Kişi yolda giderken araba plâkalarını okur ve sayar. Merdiven basamaklarını veya adımlarını sayar. Sohbet ederken aklından ikişer veya üçer atlayarak sayma ritüelleri gerçekleştirebilir. Bunları yapmazsa gerginlik duyar.

TEDAVİ

OKB, alevlenme ve yatışmalarla ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu durum, beyinin nörokimyasında bir bozukluk neticesinde ortaya çıkar. Genetik faktörlerin rolü büyüktür. Tedavisinde ilâçlı tedavi ve bilişsel davranışçı psikoterapi yöntemleri yer alır. Tedavi sonrasında sosyal uyum büyük ölçüde yerine gelir. Bu hastalık tedavi edilmediği takdirde, belirtiler kişinin okulu, işi ve sosyal hayatıyla ilgili performansını olumsuz yönde etkiler. Normâl günlük programını plânlaması ve yürütmesi imkânsız hâle gelebilir. Bu durum kişide ciddi bir sıkıntı yaratır.

Mehmet Kerem Doksat, Neslim Güvendeğer Doksat